Yannick Dujardin: ‘Een andere blik op de toekomst kan helpen om anders om te gaan met crisissen’

Door een opeenstapeling van crisissen denken we steeds meer na over de toekomst van onze samenleving. Voor velen lijkt die toekomst niet langer rooskleurig en gaan we er te gemakkelijk vanuit dat het leven een vastgeroeste voorspelbaarheid heeft. We gedragen ons op allerlei vlakken vaak alsof de toekomst al bepaald is. Maar is dat terecht? En hoe kan onze blik op de toekomst ons gedrag in het heden sturen? Om de problemen in onze samenleving aan te pakken hebben we een structurele en gegronde langetermijnvisie nodig die vrij is van een deterministische houding op de toekomst. Futurist en toekomstonderzoeker Yannick Dujardin houdt zich dagelijks bezig met het zoeken van antwoorden op deze vragen en is naar aanleiding van zijn nieuwe boek De mythes van de toekomst te gast in deze podcast.  

Onderzoek naar de toekomst 

Als toekomstonderzoeker voert Dujardin toekomstverkenningen uit voor diverse organisaties en onderzoekt hij de rol van de media-, kunst- en designprocessen in de ontwikkeling van toekomstgeletterdheid. Toekomstonderzoeker is een beroep dat in België nog niet echt gekend is maar het bestaat wel degelijk. Wij werken niet met een teletijdmachine of een glazen bol en het hele vakgebied vertrekt eigenlijk vanuit de vaststelling dat de toekomst juist onvoorspelbaar is, zegt Dujardin. De toekomst bestaat nog niet, we hebben enkel de wereld waarin we vandaag leven en het verleden achter ons. De toekomst kan dus niet geobserveerd of empirisch gemeten worden, maar bestaat wel al in onze hoofden. ‘We hebben bepaalde ideeën in ons hoofd over hoe die toekomst er zal uitzien, en die beelden beïnvloeden onze acties en handelingen.’ Mensen reflecteren over een mogelijke toekomst en passen zich aan die verwachtingen aan.  

Toekomstonderzoekers bestuderen hoe mensen denken over de toekomst en hoe die beelden een impact hebben op ons denken en doen. Ons beeld over de toekomst heeft niet enkel een impact op ons als individu maar ook op onze organisatie als maatschappij. Zijn er mogelijke alternatieven voor hoe mensen naar de toekomst kijken? Een vraag die iedere toekomstonderzoeker voortdurend bezighoudt.  

Een deterministisch proces 

Heel veel mensen gaan zeer deterministisch om met de toekomst. Is het wel een goed idee om met een deterministische blik naar iets te kijken dat juist heel onvoorspelbaar is? Ons dominant wereldbeeld is gebaseerd op veronderstellingen over de mens en samenleving zonder dat we hier bewust bij stilstaan. Vervolgens heeft ons wereldbeeld dan weer een grote invloed op assumpties en veronderstellingen die onze blik op de toekomst bepalen. Volgens Dujardin moeten we ons meer bewust worden van dit proces. ‘We moeten die dominante aannames blootleggen en bekritiseren om vervolgens de weg open te leggen naar andere toekomstbeelden gebaseerd op andere aannames.’ 

Verbeelding over de toekomst 

Het boek stimuleert de lezer om bij het nadenken over de toekomst te vertrekken van een wit blad en dat blad vervolgens met aannames te vullen dan we oorspronkelijk niet hadden. Zo leren we een veelheid aan oplossingen en wegen te zien die we voorheen zouden vergeten zijn, benadrukt Dujardin. Een andere blik op de toekomst kan ons helpen om anders met maatschappelijke crisissen zoals de coronacrisis om te gaan. Hoe kunnen we alternatieve wegen verbeelden om uit de crisis te geraken? Toekomstonderzoek kan ons daarbij helpen. 

Culturele hegemonie 

In zijn boek roept Dujardin de lezer op om los te breken uit de neoliberalistische wereld en het dominante kader van waarden en normen achter zich te laten. Onze normen en waarden maken deel uit van onze identiteit en die in vraag stellen betekent dus ook dat we onze eigen identiteit in vraag moeten stellen, zegt Dujardin.De culturele hegemonie loslaten is een eerste stap naar een andere blik op de toekomst. Tijdens de pandemie stelde Dujardin vast dat een neoliberaal beleid niet bij iedere sector past en dat wanneer deze sector dit toch in de praktijk brengt ze snel in een crisis terechtkomt. ‘Dit is bijvoorbeeld het geval in de culturele sector, waarin het beleid weinig ruimte laat voor tijd en aandacht aan de creatieve bodem.’