Mark Elchardus: Een boek uit bezorgdheid en hoop

Kan je eens bondig zeggen waarom je dit boek hebt geschreven, vroeg mijn uitgever. 

Liefdesgedichten worden geboren uit gemis; boeken als dit uit bezorgdheid, maar ook uit het verlangen naar hoop. 

Tijdens mijn kinder- en jeugdjaren steeg in Europa de productiviteit per hoofd van de bevolking twee keer zo snel als tijdens de laatste twintig jaren van mijn loopbaan. Waarom kunnen wij de grote technologische vooruitgang die we dagelijks ervaren niet meer vertalen in economische winst, in de mogelijkheid meer welvaart te produceren met de dezelfde werktijd, of evenveel welvaart met minder werktijd? 

Toen ik voor de eerste keer ging stemmen, in 1965, trok gemiddeld 80 procent van de kiezers in de verschillende Europese landen naar de stembus; vandaag doet iets minder dan 65 procent dat nog. Meer dan zes op de tien Europeanen is van oordeel dat traditionele partijen en politiek niets geven om gewone mensen. In België vindt een kiezer op twee dat stemmen geen zin meer heeft. 

Thuis voelen

Tijdens mijn jeugd heb ik dat nooit gehoord, maar nu stemt driekwart van onze medeburgers in met de uitspraak ‘in dit land voelt men zich niet meer thuis zoals voorheen.’ Dat gevoel is bovenal het gevolg van immigratie. Een meerderheid van de inwoners van België, zoals van haast alle Europese landen, stelt dat immigratie hun land verandert op een manier die hen niet zint.

De immigranten en hun afstammelingen voelen zich al evenmin thuis. Acht op de tien Belgische moslims klaagt dat ze na al die tijd nog steeds worden beschouwd als vreemden. Zes op de tien zegt angst te hebben van de haat die zij ervaren. We werden niet alleen een diep verdeelde, maar een pijnlijk verdeelde samenleving. En die verdeeldheid zorgt voor wrange politiek. Politieke tegenstanders worden steeds minder mensen met een ander standpunt, steeds meer moreel verwerpelijke wezens. 

Zelfs ons verleden is niet meer veilig. Om de haverklap stuit ik op teksten die ons gedeeld verleden herleiden tot racisme, kolonialisme, onderdrukking, homofobie, kortom tot alles wat datzelfde verleden ons nu net geleerd heeft af te keuren. Hoe nefast is het effect daarvan niet op mensen die hier relatief nieuw zijn, voor wie dat verleden minder doorleefd is? Boeken worden nog niet letterlijk verbrand, maar ‘men haalt er wel veel uit de rekken.’ Jihadisten gaan op die manier om met de getuigen van andere opvattingen dan de hunne. Wij doen dat niet. Het werd hier althans sinds de jaren dertig niet meer gedaan. 

Schaamteloos optimistisch

Kortom, het boek is geboren uit de zorg dat onze economie faalt, onze democratie verschrompelt, onze gemeenschap verbrokkelt en dat er al te veel pogingen zijn om ons af te snijden van het verleden dat ons heeft gemaakt tot wat we zijn. En ‘wat wij zijn’ is nu net ons houvast. Het is wat ons hoop geeft. Daarom heb ik een schaamteloos optimistisch boek geschreven. De oorzaken van onze problemen zijn duidelijk en er is een stevig draagvlak voor de oplossingen. Vandaar de titel Reset: laten we, steunend op het verleden dat hier werd gemaakt weer een hoge vlucht nemen, ver boven alles wat ons probeert neer te halen en te verdelen. Het kan.