Sarah De Vlam: ‘Beleving van het Catalaanse onderbuikgevoel’

Op 27 oktober 2017 riep Catalonië de onafhankelijkheid uit, waarmee het zich probeerde af te scheiden van de moederstaat Spanje. In het onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober datzelfde jaar, dat onwettig werd bevonden door het Spaanse grondwettelijke hof, stemde maar liefst 90% van de deelnemende Catalanen voor onafhankelijkheid. Al moet hier wel bij verteld worden dat minder dan de helft van de Catalanen naar de stembus trok. De Spaanse regering was niet opgezet met de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van Catalonië en reageerde met harde hand. Dialoog tussen de Catalaanse separatisten en de regering in Madrid over de onafhankelijke Republiek blijft moeilijk, en ondertussen kijkt de Europese Unie de andere kant uit. In haar nieuwe boek Het Catalaanse labyrint neemt Sarah De Vlam, historicus en Catalaans in haar huidige habitat, u mee in het Catalaanse onderbuikgevoel. 

Het Catalaanse gevoel van identiteit 

Het gevoel van een eigen Catalaans identiteit en het daaropvolgende onafhankelijkheidsstreven is iets dat diepgeworteld zit. Het is een permanent sluimerend gevoel sinds het einde van de 19de eeuw, toen het Catalaanse nationalisme is ontstaan, zegt De Vlam. ‘Het is een vorm van cultuurnationalisme, dus het recupereren van de eigen taal, literatuur en cultuur.’ In de loop van de 20ste eeuw ontwikkelde dit cultuurnationalisme zich tot een ruimer politiek bewustzijn, waarna het onafhankelijkheidsgevoel alleen maar sterker werd. Het gevoel van Catalaan-zijn is al heel lang aanwezig en het oorspronkelijke idee dat deze eigen identiteit binnen Spanje kan bestaan, is de voorbije decennia geëvolueerd naar een verlangen naar het creëren van een onafhankelijke republiek. 

Het referendum in 2017 had hèt moment moeten worden voor de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Ze hebben dit ook geprobeerd door tegen de letter van de Spaanse grondwet in het referendum toch te laten doorgaan. Het momentum is nu echter volledig voorbij omdat de drie onafhankelijkheidspartijen momenteel ook met elkaar in de clinch liggen over de verdere stappen richting een Catalaanse republiek, zegt De Vlam. ‘De droom over onafhankelijkheid is niet vergaan, maar ze zitten niet langer op één lijn over hoe dit realiteit kan worden.’ 

Komt er nog een kans?

De Vlam twijfelt niet aan het feit dat het referendum in 2017 een enorm krachtig signaal was, ook richting de internationale gemeenschap, maar het is duidelijk dat Europa de Spaanse kaart heeft getrokken. Het is dus een groot vraagteken of er überhaupt ooit wel een Catalaanse republiek zou gekomen zijn. De medestanders van Carles Puigdemont, de voormalige president van de regionale Catalaanse regering, houden vast aan de uitslag van het referendum van 2017, terwijl de linkse Republikeinen de dialoog willen aangaan met de Spaanse regering in een poging een breder draagvlak te vinden voor Catalaanse onafhankelijkheid.  

Er is enerzijds een sterk links-progressieve kant aan het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven, maar anderzijds ook een meer conservatieve, behoudsgezinde kant. De linkerzijde stelt zich vooral progressief op binnen de ethische kwesties, al mag dit niet verward worden met de sociaaleconomische agenda. 

Oog voor nieuwe thema’s

Tot 2017 was er in Catalonië enkel oog voor het onafhankelijkheidsstreven, terwijl de Catalaanse regering nu een ruimere kijk biedt op de samenleving en ook oog heeft voor andere maatschappelijke uitdagingen. De linkse republikeinen zijn nu aan de macht in Catalonië en varen de koers van dialoog in plaats van die van een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring. ‘Dat is een groot verschil met de periode vlak voor en na het referendum, waarbij er tussen de Spaanse en Catalaanse regering geen dialoog mogelijk was.’

De meningen in Catalonië over de gang van zaken zijn verdeeld. Sommigen zijn van mening dat het momentum in feite geen echt momentum was, terwijl anderen vinden dat Catalonië veel verder had moeten gaan in het onafhankelijkheidsstreven. Recent verschijnen er steeds meer kritische artikels in de pers over wat er de afgelopen tien jaar is gebeurd, en die kritische stem was heel lang afwezig. Madrid heeft het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven onder een stolp gekregen, en die stolp lijkt niet meteen weer te verdwijnen.