Dirk Van Damme: ‘Leraar en kennisontwikkeling moeten terug centraal staan’

Studie na studie maakt duidelijk dat de kwaliteit van het onderwijs in Vlaanderen achteruit gaat. Was ons onderwijs vroeger echt zoveel beter en moeten we een terugkeer naar de oude onderwijscultuur bepleiten? Volgens Van Damme is het antwoord niet zo eenvoudig. In deze podcast van Ertsberg geeft onderwijsexpert Dirk Van Damme meer uitleg over zijn visie op ons onderwijs.  

Blik op onze onderwijsevolutie 

Gaat het niveau van ons onderwijs er echt op achteruit? De kranten staan bol van de noodkreten uit het onderwijsveld, maar de vraag blijft hoe erg het probleem nu effectief is in vergelijking met enkele jaren geleden.

Rond het midden van de twintigste eeuw was Vlaanderen geen hooggeschoolde regio, zegt Van Damme. ‘Sinds de jaren vijftig, met het Schoolpact als sleutelmoment, zijn we in Vlaanderen aan een inhaalbeweging begonnen.’  Het onderwijs is in de tweede helft van vorige eeuw enorm gegroeid, wat veel welvaart en sociale vooruitgang heeft opgeleverd. Andere voornamelijk katholieke regio’s in Europa hebben dezelfde positieve evolutie doorgemaakt, maar over een langere tijdsspanne.

Maatschappelijke ambitie

De vooruitgang in het onderwijs ging samen met een onderwijsvisie die sterk aanwezig was in alle maatschappelijke sectoren. ‘Het respect voor het onderwijs en de leraar was enorm groot.’ Vanaf de jaren negentig is deze positieve evolutie beginnen afremmen. Vooral de maatschappelijke ambitie op vlak van onderwijs is sterk verminderd. Onderwijs volgt maatschappelijke ambities, niet omgekeerd. Er is nog steeds veel vertrouwen in het instituut onderwijs, maar de hele ideologie stuikt in elkaar, benadrukt Van Damme. De oude onderwijscultuur was zeer streng en werd ook van thuis uit sterk gestimuleerd. Vandaag is dat minder aanwezig. 

Op vlak van onderwijskwaliteit is er een sterke daling, zegt Van Damme. ‘Op dit moment moeten we vaststellen dat niet enkel de kwaliteit sterk daalt, maar ook de aspiraties die gelinkt zijn aan ons onderwijs.’ Ouders gaan steeds sneller in beroep tegen uitspraken van de klassenraad waar ze het niet mee eens zijn en het respect voor de leraar gaat verder achteruit. Van Damme spreekt over een gewijzigde verhouding tussen enerzijds gezinnen en anderzijds scholen en leraren. ‘De dalende kwaliteit heeft vooral te maken met de lage ambitie en veranderde aspiratie, waardoor leraren het steeds moeilijker krijgen om strenge criteria te hanteren bij toetsen en examens.’ 

De invloed van onze staatstructuur 

Naast de blik van de maatschappij op ons onderwijs, heeft ook de aanbieder van het onderwijssysteem een grote impact. De staatshervorming van 1988 vormt op dat vlak een sleutelmoment in de kwaliteit van het onderwijs. Er is geen oorzakelijk verband tussen de defederalisatie en de dalende onderwijskwaliteit, maar op Vlaams niveau is er wel een heel zacht beleid ontwikkeld, zegt Van Damme. ‘Men wou af van de idee dat ons onderwijs streng en selectief is.’

De oude onderwijsfilosofie moet absoluut niet verheerlijkt worden, maar het was wel zo dat er vooral werd geïnvesteerd in de sterkste leerlingen. Vanaf de jaren negentig werd er in het Vlaamse onderwijsbeleid steeds meer ingezet op sociaal en rechtvaardig onderwijs dat naast de nadruk op kennis ook inzette op competenties. ‘Die omzwaai is duidelijk te merken in de eerste generatie eindtermen.’ In de didactiek is er toen een belangrijke fout gemaakt, zegt Van Damme. ‘Het onderwijs werd steeds meer leerling- in plaats van leerkrachtgericht en er werd meer ingezet op zelfontdekkend leren en minder op instructies.’

Volgens Van Damme is die ontwikkeling in Vlaanderen te ver doorgeslagen. De leraar moet opnieuw centraal staan en kennis als fundament voor het ontwikkelen van competenties moet terug meer benadrukt worden.  

Onderwijsvariatie in Vlaanderen 

Van Damme wil geen conservatieve terugkeer naar het oude onderwijs bepleiten, maar zaken zoals aandacht voor taal moeten wel opnieuw benadrukt worden. Een ander belangrijk punt is dat ons onderwijs in Vlaanderen enorm gevarieerd is. ‘Er zijn nog steeds scholen die zich richten op excellentie, waardoor de afstand tussen de hoogst scorende en laagst scorende leerlingen in het PISA-onderzoek in Vlaanderen veel groter is dan in andere regio’s.’

Afgaand op dat PISA-onderzoek scoort één op vijf scholen onder de lat van wat minimaal verwacht wordt, zegt Van Damme. Dit zijn problematisch veel scholen, vooral omdat alle secundaire diploma’s evenwaardig zijn. Ons gevarieerd onderwijslandschap is een sterkte, maar door het opleggen van een eenheidsworst wordt het omgekeerde van wat men voor ogen had bereikt. Volgens Van Damme moeten we dus ons onderwijs inderdaad moderniseren, maar moet de slinger — die nu te ver is doorgeslagen — voor een deel teruggebracht worden.