- CATEGORIEËN
Bert De Munck: ‘Ethisch politiek debat over de coronamaatregelen is nooit gevoerd’
De coronapandemie heeft een ongemakkelijke waarheid blootgelegd: er zijn grenzen aan het menselijke vermogen om de natuur te beheersen. In zijn boek Leven en laten leven: een kritische geschiedenis van de pandemie laat auteur Bert De Munck zijn licht schijnen op de coronadebatten van de afgelopen twee jaar. Hij haalt daarbij vaak de mosterd bij Michel Foucault, stamvader van het postmodernisme.
Een postmodernistisch boek?
Het postmodernisme stelt het bestaan van een absolute waarheid ter discussie. De ideeën van Foucault komen regelmatig aan bod maar toch zou De Munck zijn boek niet omschrijven als postmodernistisch. Postmodernisme wordt vaak gezien als een stroming die vraagtekens plaatst bij de wetenschap, maar dat is in dit boek niet het geval. De Munck combineert een historisch perspectief met een wetenschappelijk-filosofisch perspectief waarbij hij onderzoekt hoe wetenschappelijke evoluties kunnen verklaren wat er tijdens de coronapandemie is gebeurd. De wetenschap heeft veel positieve zaken gerealiseerd maar tegelijk zijn er ook evoluties merkbaar die kunnen verklaren waarom we met een enge blik naar de pandemie keken, zegt De Munck. ‘In de pandemie zijn er maatregelen geweest die moeilijk te rechtvaardigen zijn.’ Ook het CST behoorde voor de Munck tot de groep van maatregelen die we beter niet genomen hadden. ‘We moeten oog hebben voor de rol van de wetenschap in deze tunnelvisie.’
Relativering van de absolute waarheid en het blinde geloof
Foucault sprak regelmatig over de term biopolitiek, wat verwijst naar het politiek mechanisme waarin er een sterke focus is op het louter biologische welzijn van de bevolking. Experts hebben een grote impact op deze dynamiek en beïnvloeden de verwachtingen van de mensen ten aanzien van de politiek. Dit verklaart waarom er weinig aandacht was voor de mentale en sociale aspecten van het beleid, zegt De Munck. De drastische ingrepen die genomen werden zijn voor De Munck moeilijk te rechtvaardigen door de bedreiging waarmee we geconfronteerd werden.
‘We zijn de horigen geworden van de technieken die ons juist hadden moeten bevrijden’, staat er op de achterflap van het boek. Met deze technieken wordt de wetenschappelijke vooruitgang en technologie bedoeld. Deze technieken werden heel lang als emanciperend gezien, zegt De Munck. We kregen meer controle over de natuur en onze gezondheid. ‘De idee dat technologie ten dienste staat van de mens en ons helpt om de natuur te controleren is sterk ingeworteld in ons denken.’ De pandemie was hopelijk een reality check om duidelijk te maken dat technologie ook kan onderdrukken, hoopt De Munck.
Een kritische geschiedenis voorafgaand aan de pandemie
Het boek analyseert niet enkel de pandemie maar ook de periode voorafgaand aan de strenge coronamaatregelen. Er worden verschillende historische lagen weergegeven, zegt De Munck. ‘Elke episode van de laatste decennia heeft nieuwe instrumenten opgeleverd die klaarlagen voor dat het virus opdook.’ Ook de huidige pandemie zal nieuwe instrumenten opleveren, zoals het CST dat ieder moment terug kan bovengehaald worden. Daarnaast heeft De Munck ook aandacht voor het culturele aspect van de pandemie, zoals de angst voor virussen die wordt aangewakkerd door de media. Ons geloof in de vooruitgang en in het beheersen van de natuur vormen de laatste laag die besproken wordt in het boek.
Aanklacht van het individualisme
Het boek opent het politiek-filosofische debat over individualisme versus het zorg dragen voor de anderen. Kritiek op het beleid werd vaak gezien als egoïsme. Volgens De Munck is dit een te eenzijdige visie, omdat ook de zorgsector is doordrongen van het neoliberale mechanisme. Het bestuur in de zorgsector is zeer bureaucratisch en ontsnapt niet aan de technocratische tendens. De mens hoort centraal te staan in de zorg, maar toch zijn er ook onmenselijke dynamieken aanwezig, vindt de Munck. ‘Dat verklaart waarom oudere mensen geen inspraak hadden over wat er met hen dient te gebeuren.’ In naam van de zorg voor oudere mensen werden er heel onmenselijke procedures toegepast.
De Munck heeft zeker niet de bedoeling om alle coronamaatregelen als overbodig weg te zetten. Wel wil hij het debat verbreden. Het ethische debat over het primeren van het biologische aspect van de mens versus alle andere aspecten van het menselijke bestaan is niet gevoerd. Die discussie hadden we moeten voeren, benadrukt De Munck.
Zullen we het anders doen?
De Munck is bevreesd voor een maatschappij waarin we in dezelfde spiraal terechtkomen wanneer er een nieuwe pandemie op ons afkomt. ‘Op dit moment zijn er weinig signalen dat we veel geleerd hebben uit de coronapandemie.’ Er zijn instrumenten aan de gereedschapskist toegevoegd die gemakkelijk kunnen gereactiveerd worden in een volgende pandemie.
De Munck wil niet beargumenteren dat de overheid dictatoriaal was. Integendeel, de macht van de overheid is eerder beperkt maar er is weinig ruimte om dit toe te geven. De wetenschap en de media waren machtiger dan de overheid zelf, zegt De Munck. De overheid zit bevangen tussen deze dynamieken.