Andreas Stynen en Gerrit Verhoeven: ‘België kent een divers landschap aan toerisme’

België was ooit een belangrijke toeristische trekpleister. Toeristen stroomden van heinde en verre toe om van een streepje zon aan de Belgische kust te genieten, de ruwe Ardense valleien te ontdekken of door één van onze kunststeden te struinen. België is veel meer dan de kust of de Ardennen, bewijzen cultuurhistorici Gerrit Verhoeven en Andreas Stynen in hun boek Bestemming België. Aan de hand van dertien historische trekpleisters brengen ze het toerisme in België van de laatste tweehonderd jaar in kaart. 

Een lange geschiedenis van toerisme 

Het heersende beeld van het toerisme in België is dat het weinig interessant is. Om die reden is het toerisme in ons land ook nog maar weinig onder de aandacht gebracht. Een overzichtswerk van het toerisme sinds het ontstaan van België ontbrak. Daar brengen Stynen en Verhoeven met hun boek nu verandering in. België was aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw een pionier in het ontwikkelen van toerisme in Europa. 

In ieder hoofdstuk, dertien in totaal, is er een duidelijke link met erfgoed. In ieder deel staat een bepaald type erfgoed centraal, zoals een gebouw of natuurlijk erfgoed. ‘De rotonde in Westende, die voorkomt in het boek, is bijvoorbeeld een herinnering aan hoe Westende een prestigieuze en mondaine badplaats was.’ Die tijden lijken al lang vervlogen, maar door het erfgoed is de herinnering blijvend. 

Neergang van het toerisme 

Erfgoed is niet enkel een herinnering aan België als een toeristische trekpleister, maar ook aan de neergang van dat toerisme. Met hun boek tonen Stynen en Verhoeven de cyclische beweging in het toerisme aan, waarbij het telkens een andere invulling krijgt. Bestemmingen ontwikkelden een zekere populariteit, maar dat veranderde doorheen de decennia vaak. ‘Iedere bestemming vindt zichzelf als het ware opnieuw uit.’ Westende is bijvoorbeeld aan een relance bezig om zichzelf opnieuw op de kaart te zetten als een aantrekkelijke badplaats. 

Reikwijdte aan motieven 

Wanneer we denken aan toerisme, denken we vooral aan ontspanning. Mensen willen genieten en op vakantie vrije tijd beleven. Wat we echter vaak vergeten is dat er meer motieven dan ontspanning bestaan om andere oorden op te zoeken. Één van de motieven die in het boek wordt vernoemd is oorlog. Aan het einde van de Eerste en Tweede Wereldoorlog trokken mensen richting het slagveld om hun geliefden te eren die daar gesneuveld zijn. En dan zijn er de religieuze redenen: gelovigen die op bedevaart trekken naar bestemmingen die bekend waren omwille van Mariaverschijningen in de jaren 1930. Een ander voorbeeld is de nationale agenda van de Belgische overheid, die burgers aanspoorde om de Oostkantons te bezoeken. ‘Naar die plek gaan was een middel om de regio aan het land te hechten.’ 

Het toerisme in de Ardennen 

Naast de Belgische kust zijn de Ardennen onze bekendste toeristische trekpleister, die ook vandaag de dag nog heel wat binnenlands toerisme aantrekken. Welke geschiedenis zit er achter de Ardennen als toeristische trekpleister?

In het prille begin trok de regio vooral welgestelde burgers uit de grote steden aan, die vallei per vallei het gebied gingen ontdekken. ‘Als je de reisverslagen van die periode leest, merk je dat de toeristen erg neerkeken op de lokale bevolking.’ Afgaande op de verhalen leken de Ardennen vooral een bestemming voor de Brusselse bourgeoisie, maar wanneer je dieper in de bronnen duikt merk je dat de lokale bevolking juist inspeelde op de interesse van die rijke stedelingen. Zo stelden ze bijvoorbeeld hun eigen bed ter beschikking om de toeristen een slaapplek aan te bieden.

Het verhaal van de Ardennen toont aan dat er veel verschillende partijen betrokken zijn bij het toerisme. ‘Toerisme is zowel top-down als bottom-up.’ 

Het Belgische toerisme is meer dan de kust en de Ardennen alleen. Ons land kent heel wat verborgen parels die door de jaren heen toeristen wisten aan te trekken. Bestemming België bestaat uit dertien etappes, maar eigenlijk zijn er veel meer plekken die het boek hadden kunnen halen. De Kempen zijn bijvoorbeeld een regio die Stynen en Verhoeven graag in het boek hadden verwerkt, maar door tijds-en plaatsgebrek zal dat moeten wachten tot een volgend boek.