Onvoltooid verleden

50 jaar geleden overleed de Spaanse generaal Francisco Franco, een van de langst regerende dictators van Europa. Na een burgeroorlog en bijna vier decennia dictatuur werd Spanje na diens dood een parlementaire monarchie. Winnaars en verliezers van de burgeroorlog waren stilzwijgend overeengekomen om het traumatische verleden achter zich te laten. De zwarte bladzijde werd omgeslagen zonder dat ze collectief gelezen was.

Internationaal werd deze overgang geroemd als een volwassen consensus tussen twee daarvoor pal tegenover elkaar staande Spanjes. Binnen Spanje leidde die consensus ook tot straffeloosheid voor de misdaden die werden begaan tijdens de burgeroorlog en de dictatuur. Daarnaast ligt het aan de basis van systeemfouten waar het land nog steeds mee worstelt.

Vandaag zijn er weinig landen waar het onverwerkte verleden zo vaak en fel opspeelt in de politieke en maatschappelijke actualiteit als in Spanje. Om dat te begrijpen moet dat traumatische verleden, de in het buitenland grotendeels vergeten dictatuur, verteld worden. In Onvoltooid verleden blikt Vincent Scheltiens terug op dat overgangsproces van midden jaren 70 tot begin jaren 80, met alle mogelijke uitlopers tot vandaag.

In een tijdsgewricht waarin democratische en sociale rechten en vrijheden wereldwijd door autocratische krachten geviseerd worden, stelt zich de vraag of een transitie zoals de Spaanse zich ook in omgekeerde richting kan voltrekken: door amnestie en amnesie consensueel van democratie naar dictatuur schuiven.